هیچ محصولی در سبد خرید نیست.
مطالب, معرفی کتاب
فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان ؛ فرهنگ‌لغتی برای فهم و ترجمه متون عصور مختلف
02
مهر
مهر
فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان ؛ فرهنگ‌لغتی برای فهم و ترجمه متون عصور مختلف
فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان
نگاه اجمالی به مشخصات فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان
نام: فرهنگ جامع کاربردی فرزان عربی فارسی
از دیرینه ایام عرب تا نوترین واژگان علم و ادب
تالیف: پرویز اتابکی
نشر: فرزان روز
نگاهی به ویژگی‌های فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان طبق گفته‌های مولف
اولین ویژگی‌های فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان
جامعیت نسبی و کاربردی امروزی
در حال حاضر اهل مطالعه گاه ناگزیرند برای یافتن معنی فارسی یک واژه عربی به چندین کتاب لغت مراجعه کنند
تا به فرض در اختیار داشتن تمام فرهنگ‌های موجود عربی که احتمالی است بسیار بعید و ضعیف و در حد ممتنع
و محال پس از صرف وقت بسیار به مراد خود دست یابند.
زیرا معاجم قدیم از قبیل العین و قاموس و لسان العرب و تاج العروس و مقدمه الأدب و أقرب الموارد
و المصادر و منتهی الأرب و امثال آن‌ها
در عین کمال اهمیت و اعتبار و فضل اقدمیت، از طرفی به سبب تفاوت روش و هدف گردآوری لغات و اختصاص
و انحصار بعضی به انواعی از واژه‌ها، هر یک به تنهایی فقط واجد همان لغاتند و از طرف دیگر به علت مرور زمان
و تحول دوران همه به اجتماع فاقد واژه‌های امروزی هستند.
فرهنگ‌های جدید نیز از قبیل المنجد و المنجد الأبجدی و لاروس و المورد
و امثال آن‌ها به سبب امروزی بودن و به لحاظ آنکه بیشتر خاصیت کاربردی دارند
تا بهره‌دهی تحقیقی و جامع، فاقد بسیاری از لغات قدیمند که به تعبیر
و ذوق مختلف مولفان خود، پاره‌ای را متروک و برخی را مهجور دانسته‌اند
و حذف کرده‌اند و در این تشخیص و حذف؛ ملاک و ضابطه‌ای جز ذوق‌های سلیم
و متفاوت خویش نداشته‌اند و یا عرضه نکرده‌اند.
گردآوری واژگان قدیم و جدید عربی در فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان
در فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان با رعایت حجم کتاب تا آنجا که مقدور بوده
در جهت رفع این هر دو نقیصه کوشش شده
و آنچه لغت در هر دو گروه یعنی در معاجم قدیم و فرهنگ‌های جدید بوده گرد آمده است.
از این رو واژه‌هایی از حلقه بینی شتر تا جعبه دنده موتور و از احوال و سنین و بیماریها و متعلقات الجمل
تا پیچ و مهره‌های الفرمل (فرمان اتومبیل) و از چرتکه تا کمپیوتر را به اندازه‌ای که از یک فرهنگ عمومی
و غیر اختصاصی انتظار می‌رود، در این فرهنگ توان یافت.
گذشته از این به واژه‌های مندرج در فرهنگ‌های موجود اکتفا نشده
و بعضی از متون عربی نیز مورد مطالعه و برگچه‌برداری قرار گرفته
و مخصوصا به منظور یافتن و آوردن لغات فارسی دخیل در عربی،
متونی چون کتاب خطط مقریزی و مفرج الکروب فی اخبار بنی‌ایوب بررسی شده
و واژه‌هایی فارسی که در آن ادوار به زبان عربی راه یافته
و در کمتر کتاب لغتی منعکس شده است جست‌وجو شده و در این فرهنگ آمده است.
دومین ویژگی فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان ارائه جمع‌های مکسّر
یکی دیگر از مشکلات فرهنگ‌های موجود اعم از الفبایی یا ریشه‌ای دشواری دسترسی به جمع‌های مکسّر و بی‌قاعده است
و اگر کسی خود از پیش نداند که صورت مفرد کلمه‌ای که به شکل جمع در کتابی آمده چیست،
نمی‌تواند مفرد، و در نتیجه معنی آن را به سهولت بیابد و فی المثل اگر کلماتی از این دست را در کتاب و نوشته‌ای ببیند،
مفردات آن‌ها را به سادگی تشخیص نمی‌دهد، یا به صعوبت بدان‌ها راه می‌برد: البِیبان، البَوابِیج، البواتِک….
سومین ویژگی فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان
درج مطلبی مطلبی لازم از صرف عربی به ویژه اشتقاق در آغاز فرهنگ حاضر
یکی از خصوصیات زبان عربی به ویژه در زمینه اشتقاق با قاعده کلمات این است که
می‌توان از یک ریشه ثلاثی مجرد بیش از ده هزار کلمه با معنی ساخت.
اگر در نظر بگیریم که هر فعل سه صورت زمانی ماضی و مضارع و مستقبل و چهار وجه نفی و نهی و جحد
و استفهام دارد و در هر یک از این دوازده صورت چهارده صیغه غایب و مخاطب
و متکلم و مفرد و مثنی و جمع و مذکر و مونث موجود است
و نیز از هر مصدر می‌توان هشت گروه مشتق از قبیل اسم مکان و اسم زمان
و اسم آلت و اسم مره و نوع و مصدر میمی
و تمام مصادر مزید فیه را که به تسامح دوازده و به تحقیق چهارده باب ثلاثی و سه باب رباعی است امکان
و احتمال ساختن واژه از یک ریشه به مراتب بیش از این رقم خواهد بود
و شمار کلمات از ملیون‌ها در می‌گذرد.
از این رو ممکن نیست در هیچ کتاب لغتی با حجم‌های متداول
و معمول تمام واژه‌های موجود و مستعمل عربی را گنجاند
به این سبب از آنجا که بایستی امکان و اعتدال را مراعات کرد
در غالب معاجم عربی از درج بسیاری از این مشتقات خودداری شده
و جوینده را با فرض علم قبلی وی بر چگونگی اشتقاق و قیاس مفقود براساس موجود، وانهاده‌اند:
این کیفیت ایجاب می‌کند که هر جوینده واژه‌ای از فرهنگ حاضر نیز
با مقداری از علم صرف و اشتقاق آشناییی داشته باشد.
به این منظور مطالب ضرور در این زمینه با تأسی به بعضی از فرهنگ‌های عربی جدید
در آغاز فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان آمده
و از طالب معنی استدعا می‌شود که اگر تبحری در صرف عربی ندارد،
حتما مقدمه یاد شده را به دقت مطالعه فرماید که بسیار راهگشا و مددکار خواهد بود.
ابتکار فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان
ابتکاری که در این مورد در فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان به کار رفته است که هر جا در ترتیب الفبایی نوبت به درج کلمه‌ای خانواده
و مشتقات مزید (فعل) که _ واحد و مقیاس سنجش کلمات است _ رسیده حروف هموزن، جدا از هم آمده و توضیح داده شده است
که کلماتی که با این وزن و تعداد و ترتیب و توالی حروف آمده صیغه مزید فیه فعل یا اسمی است
که نظایرش در همان صفحه آمده و ممکن است که بسیاری از دیگر نظایرش
_ به شیوه تمام فرهنگ‌های عربی _ در فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان
نیز نیامده باشد، ولی می‌توان آن‌ها را به قیاس ساخت.
از قبیل:
استفعل وزن قیاس باب استفعال چون استخرج و استخدم.
مستفعل وزن قیاس اسم فاعل از باب استفعال چون مستخرج و مستخدم.
مستفعل وزن قیاس اسم مفعول از باب استفعال چون مستخرج و مستخدم.
و با توجه به معانی باب استفعال که در مقدمه آمده است می‌توان معانی آن‌ها را استنباط کرد.
این گونه سنجش، با توجه به معانی اصلی مجرد و مصدر بسیاری از کلمات مشتق خارج از فرهنگ‌ها
و نیز با در نظر گرفتن معانی هر یک از ابواب مزید فیه، بسیاری
از دشواری‌های فقدان معانی تمام کلمات را در فرهنگ‌ها از میان برمی‌دارد
و به درک معنی کلمه منظور کمکی شایان می‌کند. همچنین است اسماء مشتق از قبیل اسم فاعل،
مانند ضارب (بر وزن فاعل، و اسم مفعول مانند مکتوب (بر وزن مفعول) و جمع‌های مکسر قیاسی
مانند أکابر (بر وزن أفاعل) جمع أکبر و مساجد (بر وزن مفاعل) جمع مسجد و مفاتیح (بر وزن مفاعیل) جمع مفتاح و غیره
که اوزان هر یک از آن‌ها در جای خود با ذکر یکی دو شاهد در متن آمده
و جوینده را به یافتن ریشه و در نتیجه معنای این کلمات مشتق و قیاسی راهنمایی می‌کند.
چهارمین ویژگی فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان
ارائه جدول‌هایی کامل از تصریف انواع افعال سالم و غیرسالم
یکی دیگر از مشکلات زبان عربی برای غیرعرب‌زبان موضوع ادغام و تبدیل و اعلال حروف کلمات است
و این امر بیشتر درمورد افعال، دشواری‌هایی به وجود می‌آورد. در این خصوص باید یادآور شد که
به سبب اعلال، گاه شماره حروف پاره‌ای از صیغه‌های یک فعل معتل به یک حرف کاهش می‌یابد
و با صیغه‌هایی از قبیل “قِ” از (وقی = نگهدار) و “رَ” (از رأی = بنگر) و “ت” (از أتی = بیاور) و “إ” (از وَأی = عهده‌دار شو)
و امثال آن‌ها روبرو می‌شویم. چون در هیچ یک از فرهنگ‌ها معمول و امکان‌پذیر نیست
که تمام صیغه‌های چهارده‌گانه کلیه افعال را بیاورند و غالبا به درج صیغه اول مفرد مذکر غایب ماضی که دست کم سه حرفی است
و به دنبال آن مصدر فعل، اکتفا می‌کنند برای آشنایی و آگاهی هر چه بیشتر مطالعه‌کننده فرهنگ‌لغت عربی فارسی فرزان
جدول‌هایی کامل با تمام صیغه‌ها از تمام انواع معلوم و مجهول افعال سالم و صحیح (مهموز و مضاعف)
و معتل (مثال و اجوف و ناقص و لفیف مقرون و مفروق) و یا جامع همزه و حرف عله
و اسماء فاعل و مفعول آن‌ها فراهم شده و در پایان مقدمه صرفی آمده است.