یادگیری قواعد عربی به شکل جدید و متناسب با زمانه : معرفی کتاب نحو جدید

یادگیری قواعد عربی به شکل جدید و متناسب با زمانه : معرفی کتاب نحو جدید شوقی ضیف

مشخصات کلی کتاب 

عنوان کتاب تجدید النحو

ترجمه عنوان:‌ نحو جدید دستور کاربردی زبان عربی

نویسنده: دکتر شوقی ضیف

عضو فرهنگستان زبان عربی مصر

ترجمه: مصطفی موسوی

ناشر: موسسه نشر زبان و فرهنگ

سال نشر چاپ اول: زمستان ۱۳۷۹

پیش‌گفتار کتاب نحو جدید 

انگیزه نواندیشی و نوگرایی در نحو و پیرایش آن از زواید و نیز استوار کردن آن بر قواعد مبانی مستحکم به صورتی که برای نوآموزان نیز قابل استفاده باشد،

نخستین بار با تصحیح کتاب الراد علی النحاه اثر ابن مضاء قرطبی که در سال ۱۹۴۷ به چاپ رساندم، در من به وجود آمد.

در آن کتاب دیدم که ابن مضاء به نظریه عامل در نحو و هر چه مربوط به آن است می‌تازد؛

از قبیل کثرت در تقدیر گرفتن عامل‌های محذوف و بسیاری علت‌ها و قیاس‌هایی که خواننده را به سوی هزارتوهایی می‌راند که رهایی از هر دام،

گرفتاری در بند دیگری است و این بیشتر به علت هزارتوهای مثال‌های برساخته‌ای است که بعضا بسیار نادرند و کاربردی ندارند.

بیشتر این موارد پیچیده نیاز زبانی برای تصحیح گفتار نیست.

سه اصل کتاب نحو جدید برای یادگیری قواعد عربی به شکل جدید 

اصل اول یادگیری قواعد عربی به شکل جدید

یک _ باز گرداندن نظم به مباحث نحو، به گونه‌ای که امثله و شواهد هر مبحث در جایگاه بایسته‌ی خود مورد بررسی قرار بگیرد

و نیاز به ارجاع و حوالت دادن به مباحث دیگر نباشد تا موجب سستی و خستگی ذهن دانش‌آموز نگردد.

اصل اول یادگیری قواعد عربی به شکل جدید

دو _ کنار گذاشتن اعراب تقدیری در مفردات مقصور، منقوص، مبنی

و مضاف به ی متکلم (در این کتاب به همین مقدار که گفته شود این کلمه در محل رفع، نصب یا جر است، بسنده شده است)

در اعراب محلی جمله نیز دیگر نیازی به این نیست که گفته شود جمله خبر است و در محل رفع، بلکه فقط گفته می‌شود:

جمله خبر، صفت، حال، صله یا جواب شرط است.

اصل اول یادگیری قواعد عربی به شکل جدید

سه _ کنار گذاشتن مباحثی که دانستن آن‌ها فایده‌ی چندانی ندارد مانند این که:

اَن از چه چیزی مشتق شده، آیا اصل آن اَنَّ بوده؟

و کأَنَّ در اصل چه بوده؟ که نحوی‌ها اصل آن را کَأَنَّ می‌دانند

و نیز بیان اشتقاق لاسیّما، بعضی از ادوات استثناء، کم استفهامی و خبری و اسم‌های شرط.

فهرست مطالب کتاب نحو جدید 

یادداشت مترجم

پیش‌گفتار

مقدمه

اصول نوسازی نحو

بازگرداندن نظم و ترتیب به مباحث نحو

کنار گذاشتن اعراب‌های تقدیری و محلی

نشانه‌گذاری و ترکیب برای تصحیح گفتار

وضع صوابظ و تعریف‌های دقیق

حذف زواید بسیار

افزوده‌های گونه‌گون

بخش اول یادگیری قواعد عربی به شکل جدید 

تلفظ کلمه، اقسام فعل و صرف آن‌ها و انواع حروف

تلفظ کلمه

کلمه و اقسام آن

مخرج حروف

صفات حرکات و حروف

حرکات، تشدید و تنوین

حروف لین، مد

همزه‌ی قطع و همزه وصل

ادغام و ابدال

ال قمری و شمسی

برخی از صورت‌های ادغام و ابدال

اقسان فعل

ماضی، مضارع، امر

مجرد، مزید

صحیح، معتل

متصرف، جامد

مبنی، معرب

لازم، متعدی

معلوم، مجهول

جدول صرف فعل‌ها ثلاثی با ضمایر رفع متصل

جدول تصریف فعل سالم

جدول تصریف فعل مضاعف

تصریف فعل مثال

جدول تصریف فعل اجوف

جدول تصریف فعل ناقص

جدول تصریف فعل مضارع و امر موکد به نون تاکید

انواع حروف

بخش دوم یادگیری قواعد عربی به شکل جدید 

در اقسام اسم، تصریف و انواع آن

اقسام اسم و صرف آن‌ها

کثرت ساخت‌های اسم

نکره، معرفه

صحیح و معتل، مقصور، منقوص، ممدود

مذکر، مونث

مفرد، تثنیه، جمع

اسم ذات، اسم معنی

مصدر جامد

مصدر میمی مشتق

اسم مره

اسم هیئت

مصدر صناعی

مشتقات

اسم فاعل

اسم‌های مبالغه

اسم مفعول

صفت مشبهه

اسم تفضیل

اسم زمان، اسم مکان

اسم آلت

اعراب و بنا

مفاهیم اعراب و بِنا

اعراب با حرکات و حروف

اعراب محلی

اسم‌های مبنی

ضمیر و انواع آن

اسم اشاره

اسم موصول

اسم‌های استفهام و حروف استفهام

اسم شرط

ظرف (مبنی، معرب)

اسم فعل

اسم صوت

مضاف و غیرمضاف

متبوع و تابع

نعت با صفت

عطف

تاکید

بدل

بدل اشتمال

تصغیر

نسبت

بخش سوم یادگیری قواعد عربی به شکل جدید 

مرفوعات

مبتدا و خبر

مبتدا

مبتدای نکره

مبتدایی که ضمیر متصل است

خبر

اقسام خبر

نکره یا معرفه بودن خبر

تعدد خبر

تطابق مبتدا و خبر

خبر مبتدای جمع غیر عاقل، مفرد مونث است

هنگامی که مبتدا جمع مکسر (عاقل) باشد خبر جمع یا مفرد مونث می‌آید

رابط بین مبتدا و جمله خبر (خبری که جمله باشد)

رابط با ف و و بین جمله خبری و مبتدایی که افادده عام م‌یکند

حذف خبر و مبتدا، تقدم خبر

انّ و اخوات آن

خبر انّ و اخوان آن

ربط بین اسم انّ که افاده عام کند با جمله خبر

لام ابتدا

کاربرد اِنّ و اَنّ در کلام

مای بازدارنده عکل انّ و اخوات آن

لای نافیه جنس

لا اباً لک، لا اخاً لک، لاسیما، لاحول و لاقوه الا بالله

حذف خبرِ لای نفی جنس

لای نفی وحدت و لای نفی مکرر

فاعل

فاعل پس از فعل خود می‌آید

آوردن ضمیرهای تثنیه و جمع با فاعل

فاعل و فعل مذکر و مونث

فعل مونث مفرد با فاعل جمع غیر عاقل

حذف فاعل

فاعل جمله است

فاعل‌هایی که لفظا مجرورند و محلا مرفوع

نایب فاعل

ساخت‌های فعل مجهول

مفعول به جانشین نایب فاعل

مجهول کردن فعل‌های لازم

نایب فاعل جمله است

فعل‌هایی که فقط مجهولشان در زبان به کار می‌رود

بخش چهارم یادگیری قواعد عربی به شکل جدید 

منصوبات

مفعول به

فعل‌های متعدی و لازم

تبدیل شدن فعل‌های لازم به فعل‌های متعدی

فعل‌های یک مفعولی، کاد و اخوات آن

فعل‌های دو مفعولی، ظنّ و اخوات آن

فعل‌های سه مفعولی، اعلم و اخوات آن

ترتیب قرار گرفتن فاعل و مفعول به در جمله

آمدن مفعول به به صورت ضمیر متصل منصوب

حذف مفعول به

مفعول‌های منصوبی که باید در حقیقت مجرور باشند

مفعول‌های مجرور لفظی و محلا منصوب

مفعول مطلق

آن چه در مفعول مطلق جانشین مصدر می‌شود

مفعول فیه

ظرف زمان و مکان

ظرف متصرف و غیرمتصرف

ظرف معرب و مبنی

ظرف معرب مبهم و محدود

حکم ظرف‌های مبنی در ترکیب

حکم اسم‌های جهات ششگانه و مشابهان (مضاف) آن‌ها در ترکیب

حکم ظرف‌های زمان مضاف به جمله در ترکیب

آن چه به جای ظرف می‌آید

مفعول له

مفعول له نکره

مفعول له مضاف

مفعول له معرف به ال

مفعول معه

استثناء

الّا

ماخلا، ماعدا، ماحاشا

غیر و سوی

حال

صاحب حال

تطابق حال و صاحب حال

عامل حال

اقسام حال

حال غالبا نکره است _ کان و اخوات آن

حال غالبا غیرثابت است

حال غالبا مشتق است

جمله حالیه

تمییز

پس از اسم‌های دال بر مقدار و شبیه آن (وزن، پیمانه، مساحت)

پس از فعل لازم

پس از صفت مشبهه

پس از اسم تفضیل

پس از فعل تعجب

پس از فعل‌های مدح و ذمّ

پس از کنایه‌های عدد: کم، کایّن، کذا و کذا

پس از ضمیر مبهم

پس از عدد

در ساخت‌های خاص

ندا

اقسام منادا: مفرد، غیرمفرد، علم، نکره

حکم نحوی منادا

ساخت‌های ترخیم، استغاثه، ندبه

بخش پنجم یادگیری قواعد عربی به شکل جدید 

تکمله‌ها

ساخت‌های فعل

فعل ماضی مبنی

دلالت زمانی فعل ماضی

فعل مضارع: معرب و مبنی

مضارع معرب مرفوع

دلالت زمانی فعل مضارع

دلالت مضارع بر گذشته

فعل مضارع معرب منصوب

ادوات نصب فعل مضارع

الف) اَن مصدری

ب) بقیه حروف ناصب فعل مضارع

عطف به اسم جامد

مضارع معرب مجزوم

مضارع پس از امر

عطف بر فعل شرط و جواب شرط آن

کنار گذاشتن ترکیب کردن اسم‌های شرط

مضارع مبنی با ن تانیث و تاکید

فعل امر

عدد

الف) عدد اصلی و اقسام آن

عدد مفرد

عدد مرکب

عقود

عدد معطوف

ب) عدد وصفی یا ترتیبی

ج) تمییز عدد

د) معرفه آمدن عدد

غیرمنصرف

الف) علم غیر منصرف و شکل‌های آن

ب) صفت غیرمنصرف و ساخت‌های آن

ج) کلمه مختوم به ا تانیث ممدود یا مقصور

د) ساخت جمع منتهی الجموع

ساخت‌های اُحاد و مَوحد در عدد

مصدر و مشتقات آن (اسم فاعل و …) مانند فعل عمل می‌کنند

عمل مصدر

عمل اسم فاعل

عمل ساخت‌های مبالغه

عمل اسم مفعول

عمل صفت مشبهه

عمل اسم تفضیل

حروف زاید

الف) حروف جاره زاید

رُبّ

بِ

مِن

کَ

ب) حروف زاید غیرجاره

ما

اِن

اَن

بخش ششم یادگیری قواعد عربی به شکل جدید 

افزوده‌ها

ذکر و حذف

حذف مبتدا و مواضع آن

حذف خبر و ساخت‌های آن

حذف خبر اِنَّ

حذف خبر لای نفی جنس

حذف فاعل و ساخت‌های آن

حذف فعل و فاعل و مواضع حذف

الف) حذف فعل و فاعل، در حالی که با مفعول به بیاید

ب) حذف فعل و فاعل که مفعول مطلق آن آمده باشد و ساخت‌های آن

حذف تمییز

حذف مضاف‌الیه

حذف دو حر جر بِ و فی

حذف با شرط و سوگند به قرینه جواب یکی از این دو

حذف جمله جواب شرط

تقدیم و تاخیر

مبتدا و خبر

تقدیم و تاخیر بین مفعول به، فعل و فاعل

شکل‌های دیگر برای تقدیم

جمله اساسی

جمله اسمی

جمله فعلی

فرق‌های بین دو جمله اسمی و فعلی

انواع جمله

جمله‌های مستقل

جمله استینافی (مستأنفه)

جمله گفتگویی (مکالمه‌ای)

جمله معترضه

جمله مفسر (تفسیرکننده)

جمله‌ای که به یکی از جمله‌های پیش عطف شده باشد

ب) جمله‌های غیرمستقل

جمله خبر

جمله‌ای که به جای فاعل یا نایب فاعل آمده است

جمله‌ای که به جای مفعول به می‌آید

جمله‌ای که به جای حال می‌آید

جمله تابع: صفت، معطوف علیه (عطف)، تاکید، بدل

جمله صله

جمله مضاف‌الیه

جمله جواب شرط

جمله سوگند